نرمى در عین صلابت

عبادت

در مسائل فردى و شخصى و آنچه مربوط به شخص خودش بود نرم و ملایم و باگذشت بود، گذشتهاى بزرگ و تاریخى‏اش یکى از علل پیشرفتش بود، اما در مسائل اصولى و عمومى، آنجا که حریم قانون بود، سختى و صلابت نشان مى‏داد و دیگر جاى گذشت نمى‏دانست.پس از فتح مکه و پیروزى بر قریش، تمام بدیهایى که قریش در طول بیست‏سال نسبت به خود او مرتکب شده بود نادیده گرفت و همه را یکجا بخشید، توبه قاتل عموى محبوبش حمزه را پذیرفت، اما در همان فتح مکه، زنى از بنى مخزوم مرتکب سرقت‏شده بود و جرمش محرز گردید، خاندان آن زن که از اشراف قریش بودند و اجراى حد سرقت را توهینى به خود تلقى مى‏کردند سخت به تکاپو افتادند که رسول خدا از اجراى حد صرف نظر کند، بعضى از محترمین صحابه را به شفاعت برانگیختند، ولى رنگ رسول خدا از خشم بر افروخته شد و گفت: چه جاى شفاعت است؟!مگر قانون خدا را مى‏توان به خاطر افراد تعطیل کرد؟هنگام عصر آن روز در میان جمع سخنرانى کرد و گفت: «اقوام و ملل پیشین از آن جهت‏سقوط کردند و منقرض شدند که در اجراى قانون خدا تبعیض مى‏کردند، هرگاه یکى از اقویا و زبردستان مرتکب جرم مى‏شد معاف مى‏شد و اگر ضعیف و زیردستى مرتکب مى‏شد مجازات مى‏گشت.سوگند به خدایى که جانم در دست اوست، در اجراى «عدل‏» درباره هیچ کس سستى نمى‏کنم هر چند از نزدیکترین خویشاوندان خودم باشد.»

عبادت

پاره‏اى از شب، گاهى نصف، گاهى ثلث و گاهى دو ثلث‏شب را به عبادت مى‏پرداخت.با اینکه تمام روزش خصوصا در اوقات توقف در مدینه در تلاش بود، از وقت عبادتش نمى‏کاست.او آرامش کامل خویش را در عبادت و راز و نیاز با حق مى‏یافت. عبادتش به منظور طمع بهشت و یا ترس از جهنم نبود، عاشقانه و سپاسگزارانه بود.روزى یکى از همسرانش گفت: تو دیگر چرا آنهمه عبادت مى‏کنى؟تو که آمرزیده‏اى!جواب داد: آیا یک بنده سپاسگزار نباشم؟ بسیار روزه مى‏گرفت.علاوه بر ماه رمضان و قسمتى از شعبان، یک روز در میان روزه مى‏گرفت.دهه آخر ماه رمضان بسترش بکلى جمع مى‏شد و در مسجد معتکف مى‏گشت و یکسره به عبادت مى‏پرداخت، ولى به دیگران مى‏گفت: کافى است در هر ماه سه روز روزه بگیرید.مى‏گفت: به اندازه طاقت عبادت کنید، بیش از ظرفیت‏خود بر خود تحمیل نکنید که اثر معکوس دارد.با رهبانیت و انزوا و گوشه گیرى و ترک اهل و عیال مخالف بود.بعضى از اصحاب که چنین تصمیمى گرفته بودند مورد انکار و ملامت قرار گرفتند.مى‏فرمود: بدن شما، زن و فرزند شما و یاران شما همه حقوقى بر شما دارند و مى‏باید آنها را رعایت کنید.

در حال انفراد، عبادت را طول مى‏داد، گاهى در حال تهجد ساعتها سرگرم بود، اما در جماعت به اختصار مى‏کوشید، عایت‏حال اضعف مامومین را لازم مى‏شمرد و به آن توصیه مى‏کرد.

زهد و ساده زیستى

زهد و ساده زیستى از اصول زندگى او بود.ساده غذا مى‏خورد، ساده لباس مى‏پوشید و ساده حرکت مى‏کرد.زیرا اندازش غالبا حصیر بود.بر روى زمین مى‏نشست.با دست‏خود از بز شیر مى‏دوشید و بر مرکب بى‏زین و پالان سوار مى‏شد و از اینکه کسى در رکابش حرکت کند به شدت جلوگیرى مى‏کرد.قوت غالبش نان جوین و خرما بود.کفش و جامه‏اش را با دست‏خویش وصله مى‏کرد.در عین سادگى طرفدار فلسفه فقر نبود، مال و ثروت را به سود جامعه و براى صرف در راههاى مشروع لازم مى‏شمرد، مى‏گفت: نعم المال الصالح للرجل الصالح چه نیکوست ثروتى که از راه مشروع به دست آید براى آدمى که شایسته داشتن ثروت باشد و بداند چگونه صرف کند.

و هم مى‏فرمود: نعم العون على تقوى الله الغنى

مال و ثروت کمک خوبى است براى تقوا.

اراده و استقامت

اراده و استقامتش بى‏نظیر بود، از او به یارانش سرایت کرده بود.دوره بیست و سه ساله بعثتش یکسره درس اراده و استقامت است.او در تاریخ زندگیش مکرر در شرایطى قرار گرفت که امیدها از همه جا قطع مى‏شد ولى او یک لحظه تصور شکست را در مخیله‏اش راه نداد، ایمان نیرومندش به موفقیت‏یک لحظه متزلزل نشد.

مجموعه آثار جلد دوم صفحه 251

استاد شهید مرتضى مطهرى